सामान्य हिंदी व्याकरण नोट्स

विलोम Antonyms

विलोम (Antonyms)

एक़-दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते है।
सरल शब्दों में- जो शब्द किसी दूसरे शब्द का उल्टा अर्थ बताते हैं, उन्हें विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द कहते है। जैसे- अपेक्षा- नगद, आय- व्यय, आजादी-गुलाम, नवीन- प्राचीन शब्द एक दूसरे के उलटे अर्थ वाले शब्द है। अतः इन्हें ‘विलोम शब्द’ कहते हैं।

अत: विलोम का अर्थ है- उल्टा या विरोधी अर्थ देने वाल़ा।
विलोम शब्द अपने सामनेवाले शब्द के सर्वदा विपरीत अर्थ प्रकट करते हैं।

कुछ विलोम शब्दों के उदाहरण नीचे दिए जा रहे है-

(अ, आ)

शब्दविलोमशब्दविलोम
अमृतविषअथइति
अन्धकारप्रकाशअल्पायुदीर्घायु
अनुरागविरागआदिअंत
आगामीगतआग्रहदुराग्रह
अनुजअग्रजआकर्षणविकर्षण
अधिकन्यूनआदानप्रदान
आलस्यस्फूर्तिअर्थअनर्थ
अपेक्षानगदअतिवृष्टिअनावृष्टि
आदर्शयथार्थआयव्यय
आहारनिराहारआविर्भावतिरोभाव
आमिषनिरामिषअभिज्ञअनभिज्ञ
आजादीगुलामीअनुकूलप्रतिकूल
आर्द्रशुष्कअल्पअधिक
अनिवार्यवैकल्पिकअमृतविष
अगमसुगमअभिमाननम्रता
आकाशपातालआशानिराशा
अनुग्रहविग्रहअपमानसम्मान
आश्रितनिराश्रितअनुजअग्रज
अरुचिरुचिआदिअंत
आदानप्रदानआरंभअंत
आयव्ययअर्वाचीनप्राचीन
अवनतिउन्नतिआदरअनादर
आयातनिर्यातअनुपस्थितउपस्थित
आलस्यस्फूर्तिअतिवृष्टिअनावृष्टि
आस्तिकनास्तिकआलस्यस्फूर्ति
आदर्शयथार्थअच्छासाफ
अच्छासुन्दरअजीबअनोखा
अक्सरकभी कभारअनुमति देनामना करना
अमावस्यापूर्णिमाअस्तउदय
अनुलोमप्रतिलोमअनुरक्तिविरक्ति
अमरमर्त्यअग़्निजल
अल्पसंख्यकबहुसंख्यकआधुनिकबहुसंख्यक
आधुनिकप्राचीनआगामीविगत
आचारअनाचारआत्मापपरमात्मा
आदानप्रदानआयातनिर्यात
आकाशपातालआग्रहअनाग्रह
आकीर्णविकीर्णआधारआधेय
आसक्तअनासक्तआभ्यन्तरबाह्म
अतिथिआतिथेयआदत्तप्रदत्त
आनाजानाआहानविसर्जन
अदोषसदोषअनाथसनाथ
अनुरक्तिविरक्तिअरागसुराग
अस्वस्थस्वस्थअगलापिछला
अवनिअम्बरअनाहूतआहूत
अतुकान्ततुकान्तअत्यधिकअत्यल्प
अधःउपरिअधुनातनपुरातन
अनुग्रहविग्रहअर्पितगृहीत
अर्जनवर्जनअपेक्षाउपेक्षा
अधमउत्तमअंगीकारअस्वीकार
अज्ञविज्ञअघअनघ
अकालसुकालअर्थीप्रत्यर्थी
अनैक्यऐक्यअंतअनंत
अचरचरअर्वाचीनप्राचीन
आवश्यकअनावश्यकआधुनिकप्राचीन
आदिअनादिआगतअनागत
आश्रितनिराश्रितआरोहअवरोह
आवृतअनावृतआस्थाअनास्था
आकुंचनप्रसारणअवरप्रवर
अकामसुकामअन्तरंगबहिरंग
अर्पणग्रहणअवनतिउन्नति
अतिअल्पअनेकताएकता
अनित्यनित्यअतलवितल
अधिकारीअनाधिकारीअंतर्मुखीवहिर्मुखी
अश्रुहासअभिज्ञअनभिज्ञ
अग्रपश्चअपमानसम्मान
अथइतिअन्तर्द्वन्द्वबहिर्द्वन्द्ध
अपनापरायाअनेकएक
अवनतउन्न्तअजेयजेय
अदेयदेयआशानिराशा
आग्रहीदुराग्रहीआतुरअनातुर
आकर्षणविकर्षणआधारनिराधार
आच्छादितअनाच्छादितआभ्यन्तरबाह्रय
आगमलोपआगामीविगत
आदिष्टनिषिद्धआलोकअंधकार

DsGuruJi HomepageClick Here